تاریخچه صنعت پتروشیمی در ایران و محصولات تولید شده توسط آن

پتروشیمی جم

شرکت پتروشیمی جم که به اختصار JPC نامیده می شود، بعنوان یکی از بزرگترین واحدهای تولید الفین در جهان، یکی از طرح های توسعه ای شرکت ملی صنایع پتروشیمی ایران در سال 1378 در منطقه آزاد پتروشیمی پارس در عسلویه بوده‌است که عمدتا به منظور تولید الفین ها و پلی اتیلن های سبک خطی و سنگین تاسیس گردیده است. شرکت پتروشیمی جم دارای واحدهای تولیدی گوناگون با ویژگی‌های خاص است که از آن جمله می‌توان واحدهای الفین، پلی اتیلن سنگین، پلی اتیلن خطی، بوتادین، بوتن-1 را نام برد که ضمن ایفای نقش برجسته در زنجیره طرح‌های مگا سایز منطقه ویژه اقتصادی پارس توانسته سهم خود را در بازارهای منطقه و جهان کسب و مورد توجه بازیگران اصلی صنعت پتروشیمی قرار گیرد. این شرکت درموقعیت جغرافیایی در زمینی به مساحت تقریبی 77 هکتار، که 41 هکتار آن از طریق خشک نمودن دریا استحصال شده‌است در منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس قرار دارد. سهولت دسترسی به خوراک، سوخت و مواد اولیه، استفاده از امکانات جاده‌ای و حمل و نقل دریایی، وجود فرودگاه، دسترسی به آب مورد نیاز و همچنین کمک به توسعه و عمران استان بوشهر به عنوان قطب صنعت پتروشیمی در کشور، و همچنین ایجاد ارزش افزوده و جلوگیری از سوزانیده شدن گازهای همراه نفت، ویژگی‌هایی است که انتخاب این مکان را برای احداث مجتمع‌های پتروشیمی بارز نموده و آن را به یکی از مبادی صادرات غیر نفتی کشور مبدل نموده است.

 

واحدهای تولیدی و محصولات 

• واحد الفین

واحد الفین پتروشیمی جم با ظرفیت تولید 1.320.000 تن اتیلن و 306 هزار تن پروپیلن در سال با مجموع کل محصولات برابر با 2.359000 تن در سال، یکی از بزرگترین واحدهای الفین درکشور و جهان است. در ساخت این واحد از تکنولوژی‌های روز استفاده شده و در انتخاب ظرفیت‌ها هم، مقیاس جهانی رعایت شده است.

1. از خصوصیات منحصر به فرد واحد الفین مجتمع پتروشیمی جم، نسبت به دیگر واحدهای (مشابه)، ظرفیت بالای تولید و امکان بهره‌وری از کوره های دو منظوره (انعطاف پذیر) است که آن را قادر می سازد تا از هر دو خوراک مایع و گاز استفاده نماید.

2. تنوع خوراک و تولید متنوع محصولات و ارتباط با واحدهای مهم منطقه پارس جنوبی در هر دو بخش گاز و پتروشیمی، از دیگر خصوصیات استراتژیک واحد الفین مجتمع پتروشیمی جم می باشد.

 

محصولات واحد الفین

اتیلن، پروپیلن،هیدروژن، بنزین پیرولیز خام، نفت کوره CFO، ترکیبات چهارکربنه

خصوصیات منحصر بفرد واحد الفین مجتمع پتروشیمی جم نسبت به دیگر واحدها ظرفیت بالای تولید و استفاده از کوره های flexible که قادر به استفاده از خوراک مایع و گاز می باشد. خوراک واحد شامل خوراک گازی (اتان) و انواع خوراک مایع شامل گاز مایع، برش سبک، رافینیت، برش پنتان و پروپان برگشتی و برش C4 هیدروژنه برگشتی می باشد. خوراک مایع از پتروشیمی نوری و بخشی از خوراک گازی از فازهای 4، 5 ، 9، 10 پارس جنوبی و بخش دیگری از پتروشیمی پارس تامین می شود. در کوره های مایع و گاز واحد الفین طی یک واکنش گرماگیر، عمل کراکینگ یعنی شکستن هیدروکربورها در مجاورت بخار آب صورت می گیرد. جریان خروجی از کوره ها پس از سرد سازی سریع و جداسازی آب و محصول CFO از آن در کمپرسور کاز کراکینگ ، فشرده شده و پس از طی مراحل مختلف سردسازی ، فرآورده های ارزشمندی که شامل اتیلن، پروپیلن، ترکیبات چهارکربنه و بنزین پیرولیز است،تفکیک می گردند . محصولات سپس بر حسب نیاز به واحد های مصرف کننده و یا مخازن ارسال می گردد.

 

• واحد بوتادین

واحد بوتادین پتروشیمی جم تحت لیسانس BASF آلمان و مهندسی اصولی شرکت LURGI و توسط مهندس تفصیلی ناموران، با ظرفیت تولید 115.000 تن در سال از نظر تولید، درجه خلوص و کیفیت محصول یک واحد نمونه در سطح کشور و جزء واحدهای بسیار با ارزش پتروشیمی جم می باشد.

 

واحد BD به ناحیه های زیر تقسیم بندی می شود:

1 واحد (PLANT)

2 مخازن ذخیره سازی (Storage Facilities)

3 جداسازی

بوتادین از برشهای C4 به روش تقطیر معمولی و ساده امکان پذیر نیست به دلیل اینکه بیشتر ترکیبات C4-Cut نقاط جوش نزدیک به هم دارند و احتمال تشکیل آزئوتروپ وجود دارد.

BASF توانست از فراریت بیشتر ترکیبات در یک حلال انتخابی بهره بجوید این حلال انتخابی (NMP (Normal methyl pyrolidone نام دارد که حدوداً شامل 8.3% وزنی آب می باشد و به عنوان حلال انتخابی در مراحل تقطیر استخراجی مورد استفاده قرار می گیرد.

بوتادین خام به وسیله تقطیر استخراجی گرفته می شود و در مرحله ی تقطیر خالص سازی می شود.

• واحد بوتن 1

شرح مختصری از فرایند و نمودار تولید

واحد بوتن-1 پتروشیمی جم تحت لیسانس شرکت AXENS و مهندسی اصولی شرکت نارگان با ظرفیت 100.000 تن درسال بزرگترین واحد تولید بوتن در کشور می باشد که علاوه بر تأمین نیاز واحدهای پایین دستی مجتمع قابلیت تأمین نیاز سایر شرکتهای پلی الفینی کشور را دارا می‌باشد همچنین بخش عمده تولید، جهت صادرات به کشورهای مصرف کننده در نظر گرفته شده است.

تولید بوتن-1 بر اساس دیمریزاسیون دو مولکول اتیلن در فاز مایع صورت می گیرد. این واکنش که در حضور کاتالیست LC و کوکاتالیست TEA در دو سری مجموعه راکتور که به طور موازی در حالت بهره برداری قرار می گیرند انجام می شود. این واکنش گرمازا بوده و گرمای واکنش از طریق لوپ های گردشی به وسیله آب چیلد (تهیه شده توسط سیستم تبرید پروپیلنی) دفع می گردد.

جریان حاوی بوتن-1 و +C6 از کف راکتور گرفته می شود و پس از تزریق آمین (عامل متوقف کننده واکنش) به قسمت تبخیر ارسال می گردد. پس از جداسازی ترکیبات سبک تر در فلش درام و سپس جداسازی کاتالیست ها و آمین مصرف شده در تبخیر کننده لایه نازک (TFE) جریان فاز بخار حاصل از این مجموعه شامل بوتن-1 ،+C6 و اتیلن واکنش نداده به بخش تقطیر ارسال می گردد. در این قسمت که شامل دو برج است، جریان بالای برج اول، اتیلن واکنش نداده است که به عنوان جریان برگشتی به راکتورها بازگردانده می شود؛ و جریان پایین آن به برج دوم ارسال و در آنجا بوتن-1 به عنوان محصول بالای برج و +C6 به عنوان محصول پایین برج جداسازی می گردد.

•  واحد پلی اتیلن سبک خطی

واحد LLDPE پتروشیمی جم تحت لیسانس BASELL و مهندسی اصولی شرکت TECNIMONT و تکنولوژی SPHERILENE طراحی و اجرا شده است این واحد با تولید سالانه 300.000 تن محصول، یکی از بزرگترین واحدهای پلیمری در ایران با امکان تولید پلی‌اتیلن سبک خطی و سنگین است. توانایی تولید بیش از 60 گرید متفاوت با کاربرد های مختلف زیر را داراست.

گرید‌های تولید شده این واحد در گروه‌های زیر طبقه بندی می‌شود:

1 INJECTION MOLDING

2 ROTOMOLDING

3 STRETCHED TAPE

4 MONOFILAMENT

5 YARN-CAPS & CLOSURES

6 FILM

 

• واحد پلی اتیلن سنگین

واحد HDPE پتروشیمی جم تحت لیسانس شرکت LYONDELL BASELL و مهندسی اصولی KRUPP UHDE با تولید سالانه 300.000 تن محصول، یکی از بزرگترین واحدهای پلیمری در ایران است. درکنار قابلیت تولید 26 گرید اصلی، این واحد توانایی تولید گریدهای مشکی، زرد، آبی، نارنجی و نرمال را نیز دارد. این ویژگیها در داخل کشور منحصر به پتروشیمی جم و در سطح جهان کم نظیر است.

واحد HDPE شرکت پتروشیمی جم اولین تولیدکننده گرید CRP100 (لوله) مشکی در ایران است.

1 تنوع بالای محصولات با توجه به تنوع گرید های تولیدی

2 ظرفیت بالای تولید

3 امکان تولید گریدهای رنگی و داشتن دو خط اکسترودر و بسته بندی

تنوع محصولات

گرید‌های تولید شده این واحد در گروه‌های زیر طبقه بندی می‌شود:

1 INJECTION MOLDING

2 BLOW MOLDIN

3 STRETCHED TAPE

4 MONOFILAMENT

5 PIPE PE100/PE80) NATURAL/COLOR)

6 FILM